Er is een groeiende interesse voor de rol van Nederland en haar slavernijverleden en dat is een goede ontwikkeling. Het Rijkmuseum kondigde in 2017 aan dat het voor het eerst in haar geschiedenis een tentoonstelling over de slavernij zal houden. De voorbereiding die drie jaar duurde, bracht een verschuiving in bewustzijn en perspectief teweeg in het museum. In deze documentaire neemt documentairemaakster Ida Hoes de kijker mee achter de schermen waarin we zien hoe medewerkers tot nieuwe inzichten komen en objecten opnieuw tegen het licht houden.
De documentaire begint bij de installatie van ‘Marten en Oopjen‘. Deze twee grote huwelijksportretten geschilderd door Rembrandt van Rijn, zijn vijf jaar geleden voor 160 miljoen euro aangekocht en nemen een prominente positie in in het museum. Nu door onderzoek, van Mark Ponte, bekend is geworden dat het kapitaal van Martens familie door slavenarbeid verkregen is, én de tweede man van Oopjen een slavin had verkracht, krijgen de werken een andere lading. Een voorbeeld van objecten die het museum huist welke aanvankelijk geen relatie met slavernij lijken te hebben, maar daar wel aan verbonden blijken te zijn.
Conservator Maria Holtrop komt tot inzicht dat haar positie niet de neutrale positie is en junior conservator Stephany Archangel informeert een groep witte mensen waarom het museum zoekt naar gelijkwaardige termen daar waar het mensen betreft. Zeg je zwart dan zeg je wit, en geen blank vs. zwart. Helemaal eens! Een persoon wordt tot slaaf gemaakt en is vrijgeboren, vandaar dat het woord slaaf door het museum wordt vermeden. Persoonlijk heb ik geen moeite met het woord slaaf, omdat deze term binnen de context geplaatst wordt. Het woord neger komt sowieso niet voor in mijn woordenboek, schrappen dus (tenzij er geciteerd wordt). In een nagesprek krijgt Archangel wat tegenstand, maar ‘stapje voor stapje’ komt het goed.
Voor het eerst in de geschiedenis van het museum, staat een gekleurde vrouw aan het hoofd van een afdeling. Valika Smeulders (Curacao, 1969) werd in 2017 aangesteld als conservator en is sinds vorig jaar hoofd Geschiedenis.
In de koloniale periode is het legaal gemaakt om van mensen objecten te maken, maar die grote blinde vlek alsof het gewoon zomaar was die blijft nog veel te lang voortbestaan
,zegt Smeulders terecht. Ze wilt aandacht voor de onrechtvaardigheid van het slavernijsysteem en het op die manier ook laten zien in de slavernijtentoonstelling.
Een ander object dat vanuit meerdere kanten bekeken moet worden is de kaart van Alexander Lavaux uit 1737. Daarop zijn Surinaamse plantages in kaart gebracht voorzien van de namen van de plantage-eigenaren. Wie beter naar de kaart kijkt ziet dat Lavaux een jacht op gevluchte slaven heeft afgebeeld. Het afbranden van hun dorp, het inzetten van jachthonden en het moorden van mensen. Een jacht waar hij zelf twee keer aan deel heeft genomen. Het werk kan vanuit verschillende brillen worden bekeken. De opdrachtgevers en eigenaren keken met een blik van gewin en trots naar de kaart, terwijl het voor de nazaten van de marrons tegenovergestelde emoties oproept.
Terwijl conservator Evelien Sint Nicolaas voor een metersbreed schuttersportret staat waarin een Afrikaanse jongen letterlijk een centrale positie inneemt, geeft ze openhartig toe dat zij hem tot twee jaar geleden niet zag staan. Van alle figuren op het schilderij was de identiteit achterhaald, maar die van de jongen was onbesproken gebleven. Dat vindt ze jammer.
Zonder de rest van de documentaire prijs te geven (want deze moet je zelf echt bekijken) worden overige objecten besproken die een directe band hebben met de slavernij. Vanuit publiek zijn er voorwerpen aangedragen die een plek innemen in de tentoonstelling; een halsband, een slavenboei, een ketting met prachtige blauwe kralen die gebruikt werden als ruilmiddel.
De onbekende koloniale slavernij in Indonesië en Zuid-Afrika krijgt gelukkig ook aandacht, want geef toe hier weten wij te weinig van af.
De tentoonstelling opent hopelijk binnenkort..
Surinaamse Genealogie, Familiegeschiedenis en Stambomen 
Laten we ons in de eerste plaats realiseren dat elk verhaal 2 kanten heeft. Maar het belangrijkste is dat ALLE onafhankelijke historici ter wereld die zich verdiept hebben in het onderwerp slavernij het over ten minste 1 ding eens zijn. Het is A-historisch om met de ogen van nu die geschiedenis te beoordelen. Wat toen volkomen normaal was is dat uiteraard ni in het geheel NIET !! Gebruik die geschiedenis dus om er van te leren en niet om 250 jaar later de hedendaagse afstammelingen te veroordelen.
Ik ben het met u eens dat we van het verleden moeten leren, maar een mening vormen over de geschiedenis is niet alleen voorbehouden aan historici natuurlijk. Ieder weldenkend mens met een hartslag heeft er één, zonder ervoor gestudeerd te hebben.
Wat weten wij van de werkelijke geschiedenis. Op welke bronnen is de huidige geschiedschrijving gebaseerd en vanuit welk perspectief is die geschreven. Te lang hangen we aan literatuur die vanuit een eenzijdige blik is geschreven. Dit sijpelt ook door de koloniale archieven heen. Wiens stem is hierin opgetekend en wordt meegenomen in het gesprek? Dat is niet de stem van slaafgemaakten. Zij die de hoofdrol spelen in de slavernij werd de stem ontnomen, evenals de kans om zich te ontwikkelen of te lezen of schrijven. Als zij ook boeken hadden kunnen schrijven, dan zouden we een ander beeld hebben niet waar. Door o.a. documenten en objecten opnieuw te bekijken en er ‘nieuw licht’ over te laten schijnen kunnen we hen hun plek geven in het verhaal.
U schrijft dat het “toen volkomen normaal” was. Dat is natuurlijk onzin. Voor wie was het normaal? De slavernij was toen niet normaal en nu ook niet. En toch gebeurt het nog steeds. Onderwerpen als onrecht, ongelijkheid, onvrijheid zijn allemaal even actueel als toen. Actueler nog, omdat we met de kennis van het nu, beter kunnen zien dat het toen, wat u zo normaal vindt, dat absoluut niet was.
Door onderzoek komen we steeds meer te weten over de geschiedenis en met die bevindingen kunnen we ons perspectief bijstellen. Dat is wat de documentaire mooi laat zien.
Ps: Ik ben benieuwd hoe u aan een periode van 250 jaar komt. 2021 – 250 = 1771. Suriname was al ruim 100 jaar eerder in ‘Nederlandse’ handen en het toneel van slavernij. Verreweg van net begonnen.
Ondanks dat we van mening verschillen vind ik het goed dat deze discussie er is. Uiteraard zijn wij niet verantwoordelijk voor de daden van onze voorouders!
Beste Denie,
Allereerst dank voor je reactie, volgens mij zijn we het over zeer veel dingen volledig eens.
Toch een paar dingetjes :
Het is zeker dat ook niet-gestudeerden een mening kunnen hebben, net als historici. Het verschil echter is dat die historici er een studie van gemaakt hebben en dus niet zozeer een mening verkondigen maar presenteren wat zij hebben gevonden en dus gefundeerd. Of anderen het daar niet mee eens zijn zal waarschijnlijk komen doordat zij er geen studie van gemaakt hebben dus hun mening baseren op onderbuikgevoelens of uit verhalen van anderen uit overlevering.
Je hebt trouwens gelijk over die 250 jaar, vanaf nu gerekend had ik het zelfs over 400 jaar moeten spreken.
Waar ik me in de discussie trouwens wel vreselijk aan erger is dat de ( voornamelijk in NL wonende -) Surinaamse medelanders het zeer vaak doen voorkomen alsof de Nederlanders de slavernij hebben uitgevonden terwijl die in de 17e eeuw al ruim 6 eeuwen bestond door zowel de Arabieren als de Afrikanen.
Wat onze Surinaamse medelanders ontkennen of niet willen horen is dat het de Afrikanen en met name de Ashanti zijn geweest die de Trans-Atlantische slaven-handel en – transporten mogelijk hebben gemaakt. Zonder hen was de hele Trans-Atlantische handel nauwelijks mogelijk geweest. Gaan die medelanders die nog steeds ( zonder echte kennis van zaken ) zeuren over Nederlandse excuses OOK excuses vragen op de West-Afrikaanse kusten ??
Zo kan ik nog wel een paar pagina’s vol schrijven ( omdat ik met dit onderwerp al vele jaren bezig ben ) maar uiteindelijk is DIT geen discussie-forum !
m.vr. groet
Bert Sipsma
Beste Bert, dank voor uw bericht. Er is nog veel onbekend, maar vooral onbesproken – dat zorgt ook voor frustratie en onbegrip. De veel besproken rol van Nederland is m.i. evident, omdat het onze eigen gedeelde geschiedenis betreft. Dat leeft vaak het meest.
In de veel bekeken documentaire van Frank Zichem genaamd ‘Katibo yeye’ (geest van de slavernij), gaan wijlen Clarence Breeveld, een bekende Surinaamse zanger en componist, en Zichem een gesprek aan met de Ashanti-koning. Die is de moeite waard om te bekijken.
De vraag om excuses wordt gesteld aan het land Nederland. Dat is niet persoonlijk aan mensen gericht en dient niet zo opgevat te worden. Wij zijn niet verantwoordelijk voor de daden van onze voorouders, maar de regering kan en moet m.i. wel haar verantwoordelijkheid nemen voor haar deel in de slavernij. Dat maakt de stap voorwaarts een stuk makkelijker. Er ligt een grote taak voor de overheid, onderwijsinstellingen, musea, erfgoedinstellingen, historici, de media om meer onderzoek te doen, zodat we meer te weten komen over de ware geschiedenis. We hebben allemaal nog veel te leren, laten we dat vooral samen doen.